Đình Yên Thái tọa ở số 8 ngõ Tạm Thương, Hàng Gai, trước đình có 2 cây đa cổ thụ. Đình Yên Thái thờ Nguyên phi Hoàng Thái hậu Ỷ Lan, nhân vật đã đi vào huyền thoại lịch sử của dân tộc ở thế kỷ XI – XII. Nguyên phi Ỷ Lan tên thật là Lê Thị Yến, sinh năm 1044 tại trang Thổ Lỗi nay thuộc Hưng Yên. Tương truyền Vua Lý Thánh Tông bấy giờ đã 40 tuổi mà vẫn chưa có con trai nối dõi, nhà vua và triều đình rất muộn phiền thường đi các đền chùa cầu tự. Một lần vua viếng thăm chùa Dâu, khi ngự giá đến trang Thổ Lỗi, thấy một cô thôn nữ xinh đẹp vẫn điềm nhiên hái dâu bên cạnh một gốc lan trong khi già trẻ, trai gái đều đổ ra đường xem rước. Lấy làm lạ, nhà vua cho người gạn hỏi thì được biết cô gái tên là Lê Thị Yến. Trước sự đối đáp thông minh và cử chỉ đoan trang, dịu dàng của cô gái đó, vua Lý Thánh Tông đã tuyển cô gái về cung, rước về Lan Cung thuộc đất làng Kim Cổ, huyện Thọ Xương của kinh thành Thăng Long và phong làm Ỷ Lan phu nhân. Ít lâu sau Ỷ Lan sinh con trai được lập hoàng thái tử. Vốn sẵn thông minh lại thêm suốt ngày miệt mài kinh sử, Ỷ Lan đã làm cho mọi người phải ngạc nhiên về sự hiểu biết uyên thâm và tài năng của mình cả về quân sự, ngoại giao, văn hóa. Chính vì vậy mà bà đã được nhà vui tin giao đảm nhận nhiều công việc quan trọng của triều đình, trong đó có 2 lần làm nhiếp chính. Bằng tài năng của mình bà đã giúp cho quốc gia hưng thịnh, chống giặc ngoại xâm và ổn định vương triều, giữ vững an ninh và xây dựng kinh tế giàu mạnh. Không những thế, Hoàng thái hậu Ỷ Lan còm chăm lo việc mở mang dân trí, thi cử học hành cùng nhiều chính sách tiến bộ khác. Với những công lao đó, bà đã được nhân dân tôn làm Quốc Mẫu và được nhiều đời vua ban tặng sắc phong “Thượng đẳng phúc thần”. Đình Yên Thái khi mới xây cung thất thăm thẳm, tiếng nhạc viên mãn thoảng bay trong gió. Kiến trúc của đình được xây theo chữ công. Mở đầu kiến trúc là 3 gian tiền đình, một gian ngoại cung, gian chính giữa đặt tượng thờ Nguyên phi Ỷ Lan, bên trái thờ tượng Mẫu, bên phải thờ Phật. 3 gian tiền tế được được thiết kế theo kiểu “Thượng chồng rường giá chiêng, hạ kẻ truyền”. Các bức cốn nách được chạm nổi theo đề tài tứ linh, rồng cuốn thủy. Thời gian cũng làm các chi tiết kiến trúc của đình Yên Thái xuống cấp, nhất là hai vì kèo cột, hai đầu hồi, đòn tay, xà bằng gỗ nằm gối vào tường hồi, rồi phần mái ngói bị mục nát... Nhưng may mắn là những chi tiết ấy được bảo tồn kịp thời. Năm 1997, người ta đã sửa chữa, chống sập nhà tiền đường, năm 2000 trùng tu cung thờ Hoàng Thái hậu Ỷ Lan, thay mới toàn bộ khung bằng gỗ và lợp ngói mới, năm 2004 trùng tu ngôi miếu thờ trời đất, năm 2005 phục hồi mái thờ quan thái giám và mái thờ cô cậu bị mục nát, năm 2006 tu sửa cung thờ Quan Thái giám. Lê Như Tuấn Sưu tầm nhiều nguồn Tài khoản: anh2hathanh ID: 3321875
